COVID-19: Bằng chứng khoa học của việc đeo khẩu trang ?

Thung lũng Lombardy và Po ở miền bắc nước Ý, nơi được biết đến với nét đặc trưng độc đáo là nguồn phát tán những hạt bụi mịn, gây ô nhiễm không khí cho cả tỉnh Bergamo, có tác động tiêu cực đến sức khỏe con người.

Kể từ khi đại dịch COVID-19 bùng phát ở Ý, tỉnh Bergamo đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất, các nhà nghiên cứu dành sự quan tâm đặc biệt đến nơi này.

Một nhóm gồm 13 nhà nghiên cứu được thành lập, họ đến từ các trường các trường đại học và các phòng thí nghiệm tại nước Ý.

• Đại học Lombardy;
• Đại học Bari;
• Đại học Trieste;
• Phòng nghiên cứu môi trường, TCR TECORA, Milan;
• Đại học Trieste;
• Đại học Bari;
• Phòng thí nghiệm Y học, Bệnh viện Đại học Giuliano Isontina (ASU GI), Trieste;
• ISBEM;
• Hiệp hội Y học Môi trường Ý, SIMA, Milan.

Vào ngày 18 tháng 4 năm 2020, nhóm nghiên cứu đã công bố kết quả bước đầu về bằng chứng vi-rút SARS-CoV-2 bám vào các hạt bụi mịn (PM10) ở tỉnh Bergamo, tạp chí medRxiv đăng tải.

Theo dữ liệu nghiên cứu, tính đến ngày ngày 12 tháng 4, khoảng 30% bệnh nhân COVID-19 ở Ý sống tại Lombardy (khoảng 40% trong tổng số các trường hợp được xác nhận từ đầu vụ dịch). Tiếp theo là Emilia Romagna 13,5%, Piemonte 10,5% và Veneto 10%. Bốn khu vực này thuộc lưu vực sông Po, chiếm 80% tổng số ca tử vong ở Ý và 65% tổng số bệnh nhân nặng phải vào phòng chăm sóc đặc biệt.

Một nghiên cứu trước đó của Trường Y tế Công cộng Harvard cho thấy, dường như có mối liên quan giữa sự gia tăng nồng độ hạt bụi mịn PM và tỷ lệ tử vong do COVID-19 ở Hoa Kỳ. Cụ thể, nghiên cứu kết luận rằng cứ tăng 1g/m3 nồng độ PM2.5 thì tỷ lệ tử vong của COVID-19 tăng 15% (khoảng tin cậy 95% CI: 5%, 25%).

Các nhà nghiên cứu Ý đã thu thập 34 mẫu hạt bụi mịn (PM10) ngoài trời tại khu công nghiệp Bologna, bằng 2 máy lấy mẫu hạt bụi khác nhau theo phương pháp được mô tả bởi Pan vào năm 2019 (thu thập, định cỡ hạt, phát hiện virus trong không khí). Thời gian lấy mấu kéo dài 3 tuần liên tục, từ ngày 21 tháng 2 đến ngày 13 tháng 3.

Mẫu hạt bụi mịn PM đã được thu thập, được xử lí qua các bộ lọc sợi thạch anh bằng cách sử dụng máy lấy mẫu không khí khối lượng thấp (38,3 lít/phút trong 23 giờ), tuân thủ tham chiếu phương pháp EN12341: 2014 để lọc ra các hạt PM10. Các hạt này đã bị giữ lại trên các bộ lọc với khả năng lưu giữ 99,9% rồi chuyển đến phòng thí nghiệm của Genomics của Đại học Trieste.

Các hạt bụi thu được tiến hành làm xét nghiệm tìm RNA của vi-rút SARS-CoV-2, bằng cách phát hiện gen RtDR đặc hiệu cao và phân tích PCR, cả hai phương pháp thực hiện song song.

Chi tiết hơn, phân tích đầu tiên các nhà khoa học sử dụng “gen E” làm dấu phân tử, kết quả dương tính 15 trong số 16 bộ lọc. Sau đó, các nhà nghiên cứu sử dụng “gen RdRP” làm dấu phân tử để lặp lại phân tích sáu bộ lọc dương tính với “gen E”. “Gen RdRP” với độ đặc hiệu đặc biệt cao đối với SARS-CoV-2, kết quả cho thấy 5 bộ lọc dương tính, các nhà nghiên cứu cũng đã tiến hành một thử nghiệm có kiểm soát loại trừ dương tính giả.

Để tránh cạn kiệt các vật liệu lấy mẫu có sẵn, các mẫu RNA còn lại được gửi đến bệnh viện đại học địa phương (một trong những trung tâm lâm sàng được chính phủ Ý cho phép xét nghiệm chẩn đoán SARS-CoV-2), tại đây các nhà nghiên cứu tiến hành xét nghiệm mù 2 phương pháp song song. Phòng thí nghiệm đã thử nghiệm các gen E, N và RdRP của 34 mẫu chiết xuất RNA.

• Gen E có 5/34 mẫu dương tính.
• Gen N có 3/34 mẫu dương tính.
• Gen RdRP có 8/34 mẫu dương tính.

Với 8 mẫu xét nghiệm dương tính, mà gen RdRP có độ đặc hiệu rất cao với SARS-CoV-2, điều đó cho phép nhóm nghiên cứu nhận định vi-rút có thể hiện diện bám vào các hạt bụi mịn.

Do thiếu nhiều vật liệu, các nhà nghiên cứu không thể lặp lại đủ các xét nghiệm để hiển thị cả ba dấu ấn phân tử cùng một lúc.

Nghiên cứu đi đến kết luận rằng, đây là bằng chứng sơ bộ đầu tiên cho thấy RNA của SARS-CoV-2 có thể tồn tại trên các hạt bụi không khí ngoài trời, điều này cho thấy trong điều kiện môi trường ổn định và nồng độ PM cao, SARS-CoV-2 có thể tồn tại trong không khí. Khi các hạt bụi PM được tập trung lại, các hệ số khuếch tán bị giảm, thì sự tồn tại của vi-rút trong khí quyển sẽ tăng lên.

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng cần phải xác nhận thêm bằng chứng sơ bộ này, đặc biệt là việc đánh giá thời gian thực về khả năng tồn tại của SARS-CoV-2, cũng như độc tính của vi-rút khi nó gắn lên các hạt bụi mịn.

Tôi đã suy nghĩ rất nhiều khi đọc nghiên cứu này.

Trước đây, tôi đã đặt ra câu hỏi, rằng tại sao đại dịch COVID-19 lại bùng phát một cách khủng khiếp ở Mỹ và châu Âu? Phải chăng, có sự liên quan giữa người nhiễm vi-rút nhưng không chịu đeo khẩu trang khi ra đường hay đến nơi công cộng, dẫn đến vi-rút bám vào các hạt bụi mịn PM và các hạt sương mù giống như Aerosol.

Mỗi giọt sương mù có kích thước tương đương hạt bụi mịn PM10, tương đương với giọt nước bọt nhỏ Aerosol, vào khoảng 10µm.

Nếu nghiên cứu của các nhà khoa học Ý là đúng, thì tôi suy luận theo lô-gích, một người bệnh đi ngoài đường không đeo khẩu trang, qua hơi thở SARS-CoV-2 có thể thoát qua mũi và miệng, vi-rút hoàn toàn có thể nằm trong các giọt sương mù hoặc các hạt bụi mịn.

Các hạt vật chất này, trong môi trường không khí ổn định, sẽ chuyển động tuân theo nguyên lí Brown, nghĩa là sự khuếch tán với quãng đường bằng tính theo đơn vị mét sẽ bằng căn bậc hai của thời gian tính bằng phút.

• Sau 4 phút hạt di chuyển 2m.
• Sau 9 phút hạt di chuyển 3m.
• Sau 15 phút hạt di chuyển gần 4m.
• Sau 25 phút hạt di chuyển 5m.

Sáng nay trên đường đi làm, đứng chờ đèn đỏ ở ngã tư, tôi thấy một thanh niên ngồi sau xe máy hút thuốc lá. Lúc anh thở ra, khói thuốc nhanh chóng lan tỏa với bán kính khoảng 3m, trong thời gian đúng 30 giây; mà khói cũng có các hạt PM kích thước từ 2.5 – 10µm, nghĩa là các hạt sẽ chuyển động trong gió trên đường phố nhanh hơn rất nhiều so với chuyển động Brown trong một căn phòng không gió.

Như vậy, bắt buộc những người đi đường dù là đi bộ, xe đạp hay xe máy, đều phải đeo khẩu trang là hợp lí.

Rất có thể Mỹ và châu Âu người dân không chấp nhận đeo khẩu trang, trong khi mùa xuân ở những quốc gia này rất nhiều sương mù, nên tôi cho rằng đó chính là một trong những căn nguyên để COVID-19 bùng phát đến mức mất kiểm soát như hiện nay.

Việt Nam đã thành công bước đầu trong việc phòng chống đại dịch COVID-19, qua 6 ngày không có thêm ca mắc mới, nhưng tôi dự báo sẽ có những ca bệnh rải rác và thậm chí là ổ dịch trong thời gian tới, nếu người dân chủ quan ra đường không đeo khẩu trang sẽ rất nguy hiểm.

Hãy đeo khẩu trang để chúng ta không bị nhiễm bệnh và không trở thành véc tơ truyền bệnh !

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. https://www.medrxiv.org/conte…/10.1101/2020.04.15.20065995v1
2. https://projects.iq.harvard.edu/…/pm_and_covid_mortality.pdf